Психофизиология — Уикипедия
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Психофизиология — психиканы оның нейрофизиологиялық субстратымен бірлікте зерттеуге бағытталған, психология мен нейрофизиологияның тоғысуындағы пәнаралық зерттеулер саласы. 1830 ж. француз философьі Н. Массиас ұсынған бұл бағыт нейрофизиология мен жалпы психология аралығынан орын алады. Бастапқы кезде физиологиялық дәл объективті әдістерге сүйенетін психиканың ауқымды зерттеулерін белгілеу үшін «физиологиялық психология» ұғымымен қатар қолданылады. Психофизиологияның басты мақсаты — нейрофизиологиялық механизмдерді түсіндіру арқылы психикалық құбылыстарды түсіндіру немесе адам организмі қызметін тұтас синтездік тұрғыдан, құрылымдық-мағыналық сыңайдан қарастыру арқылы әрбір психикалық құбылыстың физиологиялық тетігін және әрбір физиологиялық процестін психикалық маңызын айқындау. Қазіргі кезде психофизиологияда дәстүрлі әдістермен (сенсорлық, моторлық, вегетапиялық реакцияларды тіркеу, миды жасанды ширықтыру (стимуляция және миға зақым келу салдарын талдау) қатар электр-физиологиялық әдістер (электрэнцефалография және т.б.), сондай-ақ сараптау мәліметтерін өңдеудің математикалық тәсілдері қолданылады. Психофизиологияның мынандай жеке бағыттары бар: сезім мүшелерінің психофизиологиясы, мотивация психофизиологиясы, эмоция психофизиологиясы және т.б. Әсіресе жеке тұлғалық-психологиялық айырмашылықтардың физиологиялық негіздерін зерттейтін дифференциалдық психофизиологияның маңызы зор. Психофизиология саласындағы зерттеулер зиятты қабілеттің, темпераменттің және т.б. психодиагностикасының дамуына себепші болады. Психофизиологияның жетістіктері клиникалық практикада, психикалық процестердің кибернетикалық үлгілерін құруда, сондай-ақ психологияның қолданбалы салаларында (психогигиенада, эргономикада, спорт психологиясында және т.б.) қолданылады.[1]
Дереккөздер[өңдеу]
- ↑ Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6
ПӘННІҢ ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ«Психофизиология» ПӘНІ БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ 050503 «Психология» мамандықтарына оқу-әдістемелік кешені Семей2011Алғысөз
Құрастырушы Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің “ Психология” кафедрасының аға оқытушысы Абдуллина Г.К. “__06____” ____09______ 2011ж 2.ҚАРАЛДЫ
Хаттама №_1__»_06»__09_ 2011 жыл Кафедра меңгерушісі:_________ Сатиева Ш.С 2.2.ГФ оқу-әдістемелік бюросының отырысында Хаттама №_1_____”_23_»__09______ 2011 жыл Төрағасы _______Г.Колмогорова
Хаттама № 1____ « 28 »__09____ 2011 жыл Факультет ғылыми кеңесінің төрағасы___________ Б. Атантаева 4. .БЕКІТІЛДІ 4.1.Университеттің оқу-әдістемелік бюросының отырысында мақұлданды және баспаға ұсынылды Хаттама № 1_____ « 30 »___09_____ 2011 жыл
Мазмұны:
Дәріс материалдары № 1- дәріс Тақырыбы: Психофизиология пәніне кіріспе Сұрақтары:
Психофизиология жалпы психология ғылымының саласы. Психофизиология термині 19-шы ғасырдың басында француз философы Н.Массиастың ұсынысымен енгізілді және алғашында нақты физиологиялық әдістерге негізделген психикалық зерттеулерде қолданылды. Психофизиология немесе психикалық физиология психология мен генетикалық физиология ғылымдары негізінде қалыптасқан. Психофизиологияның зерттеу пәні: адамның психикалық әрекеті мен мінез-қылықтарының физиологиялық негізі. Зерттеу объектісі – жеке адам және оның орталық жүйке жүйесі. Орталық жүйке жүйесінің бөлімдеріне: жұлын, артқы ми (сопақша ми мен варолий), ортаңғы ми, мишық, аралық ми(таламус және гипоталамус), алдыңғы ми (қыртысасты ядроларының стриапаллидарлық жүйесі және ми сыңарларының қыртысы) жатады. Пәннің мақсаты: адам психикалық функцияларының нейрондық және физиологиялық механизмдері жайлы қазіргі білімдерді меңгеру. Психофизиологияның басты ерекшелігі – бастапқы теорияның негізі мен тәжірбиелік мәселелерінің шешімін енгізумен тығыз байланыстылығында. Адам миы симметриялы ағза. Алайда олардың әрекеттері әр түрлі болып, әралуан іс- әрекетті меңгереді. Мидың әрекеттік асиметриясы екі жағдайда байланысты: 1) екінші сигналдық жүйенің жүйке орталығында әр түрлі орналасуы; 2) адамның бейімделу ісінде оң қолдың алымды үстемдігі болуы. Ми сыңарларының өзара қатынасы симметрия мен доминанта қасиеттеріне негізделген. Бұрын мидың сол сыңары тіл, ойлау, әрекет- қимылына, кеңістікте дене бағдарланысына жауапты, сондықтан үстемді (доминантты) деп есептеледі. Ал оң сыңары қосалқы ретінде қаралады. Қазіргі кезде әрбір психикалық әрекетті меңгеруде сол немесе оң ми сыңарларының үстемдігі болатындығы анықталды. Мәселен, сол ми сыңарының әрекеті басым адамдар теорияға бейім, сөз қоры мол, оны кеңінен пайдаланғыш, қимылы белсенді, мақсатқа талпынғыш, уақиғаларды болжағыш келеді. Оң ми сыңары нақтылы іс- әрекетке жұмылдырады, ол адам шабан, сөзге сараң, бірақ өте сезімтал және әсерленгіш, меңзей қарауға және еске түсіруге әуес болады. Алайда адамдардың үштен бірінде ми сыңарының жекеленген анық әрекеттік мамандылығы байқалмайды. Маманданған ми сыңарларының арасында өзара тежелу болады [6]. Екі ми сыңары екі түрлі ойлау үрдісін ұйымдастырады. Сол ми сыңары талдау ісіне қатысып, қисынды ойлауды, индукциялық амалды, ал оң ми сыңары нақтылы, бейнелі ойлауды, дедукция амалын басқарады. Сол ми сыңары сөйлеу іс- әрекетін: оны түсіну және құрастыру, сөз символдары мен жұмысты қамтамасыз етеді. Оң ми сыңары кеңістік сигналына жауапты заттарды өру және сипап сезу арқылы таниды. Оған жеткен ақпараттар бір мезгілде және жалпы тәсілмен өңделеді. Оң ми сыңарымен музыкалық қабілеттер байланысты. Ми сыңарларының асcиметриялық ерекшеліктерін көру түйсігінің айырмашылықтарынан байқауға болады. Ми сыңарларының көру түйсігі ажыратуы
Сөйлеу орталығы сол ми сыңарында орналасады. Ол оң қолдың қимыл белсенділігінен қалыптасады. Солақай адамдардың да 70%- де сөйлеу орталығы, оңқай адамдардағыдай сол ми сыңарында, солақай адамдардың тек 15%- де сөйлеу орталығы оң ми сыңарында орналасады. Мидың кейбір әрекеттерге ерекше жауапты болып, белгілі үстемді орталыққа айналуы латерализация деп аталады. Сірә, адамның жоғары жүйке іс- әрекетінің типтік ерекшеліктері қандай ойлау аппаратын иеленетіндігіне байланысты болуы мүмкін. «Көркемпаз» типтер- бірінші сигналдық жүйесі басым адамдар, олардың оң ми сыңары жетік көбінесе бейнелі ойлайды. Ал «ойшыл» типтер- екінші сигналдық жүйесі үстем адамдар. Бұлар сол ми сыңарына тән дерексіз ойлауды иемденеді. Аралық тип екі сигналдық жүйенің әрекеттік теңдесуімен сипатталады, адамдардың көбісі осы типке жатады. Жалпы мидың бір сыңарының басым болуы туа пайда болады, алайда тәрбие мен тәлім де ерекше маңызды орын алады. Сондықтан солақай адамдарды қайта үйрету кезінде, олардың ойлау қабілетінің ширақтығы тоқырап қалуы ықтимал. Сөз жоқ, адамның қалыпты психикалық іс- әрекеті мидың екі сыңарының біріккен жұмысының нәтижесі. Олардың тек бір мезгілдегі жұмысы мен бейнелік және дерексіз ойлау тетіктерін бірлестіру ғана сыртқы әлемнің құбылыстарын жан- жақты (нақтылы және теориялық) қамтиды. Ми сыңарларының өзара қатынасына сыртқы ортаның әр түрлі құбылмалы ықпалдары себепші болады. Сонымен ми сыңарының қарым- қатынасының екі жақты сипаты психикалық іс- әрекетті және әрекет- құлықты тиімді бағытта өзгертуге мүмкіндік туғызады Жүйке жүйесі ми сауытының ішінде орналасқан бас миынан, омыртқа сүйегінің өзегінде орналасқан жұлыннан және торынан тұрады. Жүйке жүйесі өте күрделі құрылған. Оны үлкен қаланың телефон желісімен салыстыруға болады: мысалы ми телефон станциясы, ал мидың дененің әр түрлі мүшелерімен байланыстыратын жүйкелер бұл көптеген желілер десек болады. Телефон желілерінен де, жүйкелерден де электр тоғы өтеді, ал жүйкелер миелин деген ерекше заттан тұратын қабықшамен қапталған, ол да электромдары қапталған оқшаулағыш қабықшаға ұқсас қызметті атқарады. Олардың көмегімен жүйкемен жүретін электр импульстері (серпілістері) көрші жатқан клеткаларға түспей, өздерінің бағытталған жеріне тура жетеді. № 2 дәріс Тақырыбы: Жүйке жүйесінің функционалды анатомиясы Сұрақтары:
Орталық нерв жүйесі әрекетінің негізгі және спецификалық көрінісі – рефлекторлық актылардың орындалуынан яғни рефлекстерден байқалады. Рефлекс дегеніміз — рецепторлар тітіркеніне организмнің нерв жүйесі қатысуында қайтаратын жауап реакциясы. Нерв жүйесі әрекетінің рефлекторлық (латын «шағылыстыру») принципін (XVII ғ. 1648) француз философы әрі натуралисі Р.Декарт ұсынған. Оның түсінігінше, жануарлардың қандай да болмасын қозғалысы іске асу үшін «жануарлар рухы» деп аталатын өте майда, әрі жеңіл орын ауыстыратын бөлшектер мидан шағылысып бір нервтан басқа нервке өтіп, одан әрі оның қуысы арқылы етке жетіп, оны толтырып шар тәрізді пішінге келтіреді яғни ет жиырылады. Бірақ рефлексті ғылыми термин ретінде алғаш қолданып, оған қазіргі кездегі ұғымына түсінік берген (XIX – дың басында) чех физиологі Прохазка болды. Ол тіпті психикалық әрекетті де рефлекторлық принциппен түсіндіруге болады деп есептеді. Ағылшын Маршалл Голл т. б рефлекстер деп тек орталық нерв жүйесінің төменгі бөлімдерінің (жұлынның) қатысуында ғана болатын және кез келген тітіркендіруге жауап ретінде стереотипті түрде іске асатын реакцияларды есептеді. Бұл түсініктің шеңберіне симайтын басқа күрделі, сапалы (нерв жүйесінің қатысуында орындалатын) іс — әрекеттер рефлекстер туралы түсініктерді жинақтай келе, бұрын айтылмаған, жаңа сападағы, жаңа сатыдағы тұжырым жасады. «Ми рефлекстері» деп аталатын еңбегінде ол «Сапалы және сапасыз тіршіліктің (өмірдің) барлық актылары өздерінің пайда болу тәсілі жағынан рефлекстер болып табылады» деп жазды. Сөйтіп ол психикалық әрекеттің де рефлекторлық табиғатын мойындаған. Рефлекс орындалу үшін рефлекторлық доға яғни рефлексті тудыратын қозу өтетін жол керек. Рефлекторлық доға – рефлексті іске асыратын, спецификалық ұйымдасқан және өзара әрекеттесетін нерв элементтерінің комплексі. Мұның синапстар арқылы өзара байланысқан афференттік, орталық және эфференттік бөлімдері бар (22- сурет) Афференттік бөлім тітіргендіргіш әсерін сезіп қабылдайтын туынды – рецептордан басталады. Одан шығатын афференттік нерв талшығы (рецепторлық клетканың өсіндісі) қозуды орталық нерв жүйесіндегі нейрондар мен синапстар комплексі қозуды эфференттік нейрондарға береді. Бұлардан шығатын эфференттік нерв талшықтары оны одан әрі тиісті жұмыс органына (эффекторға) жектізеді. Белгілі бір рефлексті тудыратын тітіркендіргіштер әсерін қабылдайтын рецепторлар жиынтығын рефлекстің рецептивтік алаңы деп атайды. Бірақ, бір рецептивтік алаңнан әр түрлі рефлекстерді алуға болады, сондай – ақ бір рефлексті әр түрлі рецептивтік алаңнан алуға болады. Ең қарапайым рефлекторлық доға екі нейроннан: афференттік және эфференттік нейрондардан түзіледі. Бұларды бір ғана синапс байланыстырады. Сондықтан оны моносинапстық доға деп атайды. Ахилл сіңірі (созылу) рефлексіндегі доға осындай. Бірақ күрделі рефлекстердің барлығында рефлекторлық доғалар көп нейроннан, синапстардан түзіледі. Сондықтан оларды полисинапсты доғалар деп атайды. Бұларда қозу афференттік бөлімнен эфференттік бөлімге жеткенше толып жатқан аралық (қондырма) нейрондардан тұратын жолдан өтуі керек. Доғаның орталық нерв жүйесіндегі бөлімі аса күрделі. Ол жүлынның сегменттері мен де шектеме алады, сондай – ақ мидың әр түрлі бөлімдерін де қамтиды. Осы себептен де афференттік нерв талшығы арқылы түскен импульстер орталық нерв жүйесінде кеңінен тарала алады және қайтарылатын жауап реакцияларын тудыруға да әр түрлі нервтік құрылымдар қатыса алады. Мысалы: күшті ауырту түйсігін тудыратын әсер, орталық нерв жүйесі зақымданбаған болса, тек айтылған түйсікті ғана тудырып қоймайды, сонымен қатар біраз вегетативтік реакциялар байқалады (жүрек қызметі, тыныс алу т.б өзгереді). Осымен қатар бір түрлі рефлекстің (мысалы: ас қорыту сөлдерінің бөлінуі , тыныс алу т.б) орындалуы үшін орталық нерв жүйесінің әр түрлі деңгейлерінде (жұлында, сопақша, ортаңғы, аралық миларда, ми сыңарлары қыртысында) орналасқан нейрондар қатысады. Олай болса жоғарыда берілген рефлекторлық доға туралы ұғымды жалпы әрі қарапайым схема деп түсіну керек. Тітіркендіргіш әсер еткеннен бастап жауап реакциясы туғанға дейінгі уақытты рефлекс уақыты деп атайды. Бұл уақыт рефлекторлық доғаның әр трлі звенолары арқылы қозу өту ұзақтықтарының қосындысынан құралады. Бұлардың ішіндегі ең ұзағы — орталық нерв жүйесі арқылы өту уақыты (синапстық кешігу). Рефлекс орындалу үшін рефлекторлық доғаның барлық бөлімдері анатомиялық та. Физиологиялық зақымданбаған болуы тиіс. Рефлекстерді жіктеу. Организмнің атқаратын рефлекстерінің саны да, түрі де көп. Дегенмен оларды әр түрлі белгілеріне қарай жіктеуге болады. Мәселен, 1) Биологиялық маңызына қарай рефлекстерді коректік, қорғану, жыныстық, бағдарлау т.б деп топтап атайды. 2) Рецепция белгісіне қарай (яғни қай рецептордың тітіркенуінен туатындығына байланысты) экстерорецептивтік (сыртқы рецепторлар тітіркенуінен алынатын), пропрорецептивтік (қаңқа еті, сіңір, буындардағы рецепторлар тітіркенуінен алынатын ) т.б деп бөледі. 3) Орындалатын реакцияның сипатына қарай және оған қатысатын органдарға байланыстырып қозғалу, секреторлық, трофикалық, тамыр, қозғағыш, висцеромоторлық т.б рефлекстерді айырады. 4) Орталық нерв жүйесінің қай бөлімінің міндетті түрде қатысатындығына байланысты да рефлекстерді жіктейді: жұлын рефлекстері — жұлын сегменттеріндегі нейрондар қатысуында орындалады; бульбарлық рефлекстер – сопақша мидың; мезенцефальдық рефлекстер — ортаңғы мидың; диэнцефальдық рефлекстер аралық мидың; кортикальдық рефлекстер — ми қыртысы нейрондарының міндетті түрде қатысуында орындалады. Бұл жерде ескеретін бір жай, орталық нерв жүйесі зақымданбай тұтас тұрғанда оның жоғарғы бөлімдерінің рефлекстеріне төменгі бөлімдер де қатысады; сондай – ақ төменгі бөлімдер (жұлын, сопақша, ортаңғы ми) іске асыратын рефлекстер кезінде қозу импульстері жоғарғы бөлімдерге (аралық ми, қыртыс асты ядролары, ми қыртысы) де жетеді. Сондықтан бұлар да тиісті дәрежеде белгілі бір рефлекстің іске асуына қатысады және осы тұрғыдан қарағанда әрбір рефлексті бүкіл организмнің реакциясы деп қарауға болады. Оның бер жағында қандай да болмасын рефлекс оңаша, басқалармен еш байланыссыз және байқалмайды. Бір орган рефлекстері басқа органдар қызметтерін өзгертеді және керісінше Мысалы: қаңқа еттерінің жиырылуына байланысты болатын қозғалу актыларының барысында барлық дерлік ішкі органдардың қызметтері жанданады. Дегенмен, аталған рефлекстер өздеріне тиісті бөлімдер сау болған жағдайда, басқа бөлімдер қатыспаса да орындала береді. Мәселен, егер кесу арқылы бақаның миын жұлынынан ажыратса біраз уақыт (15-30 минуттай) өтіп, кесу зардабы (шоқ) аяқталған соң, оның аяғының терісіне әлсіз қышқылмен әсер етіп, немесе шымшу арқылы жұлынның өзіне тән балатын рефлекстерді алуға болады. (бүгілу, жазылу, сүрту, аймалау рефлекстері және ахиллес сіңірінен алынатын балтыр етінің жиырылуы – ахиллес рефлексі). Адамда табан терісін тітіркендіруден аяқтың басы, саусақтар рефлекторлық түрде иіледі (табан рефлексі). Тізеден ұрып санның төрт ұшты етінің сіңірін созса рефлекторлық түрде аяқ жазылады (тізе рефлексі). Бұларды да жұлын рефлексіне жатқызады. Сондай – ақ зәр шығару және дефекация (қи тастау) рефлекстері де жұлынның қатысуында жүзеге асады. Ал ему рефлекстері корнеальдық (көздің қасаң қабығына тигенде қабақтың жабылуы) рефлекс, сопақша мидың, қарашық рефлекстері (жарықтан қарашықтың кішіреюі) ортаңғы мидың қатысуында орындалады т, с.с 5) Организмде атқарылатын барлық рефлекстерді шартсыз және шартты деп үлкен екі топқа бөледі. (бұлар туралы жоғары нерв әрекетінің физиологиясында толық айтылады). 6) Рефлекстердің ерекше типіне шеткі органішілік рефлекстерді жатқызуға болады. Бұлардың орындалуы үшін орталық нерв жүйесінің қатысуы міндетті емес. Олар тиісті органның өзіндегі, ерекше метасимпатикалық деп аталатын жүйеге жатқызылатын, интрамуральдық нервтік ганглийлер элементтері түзетін рефлекторлық доға арқылы іске асады. (жүрекшілік шеткі рефлекстер) 7) Қаңқа еттеріне келетін қозғағыш нервтер арқылы іске асатын рефлекстерді сомотикалық деп, ал симпатикалық және парасимпатикалық нервтер арқылы іске асатындарды вегетативтік рефлекстер деп атайды № 3 дәріс Достарыңызбен бөлісу: | ||
Психофизиологияның даму тарихы мен әдістері
Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім Министрлігі
Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық
Университеті
Педагогика – психология мамандығы
РЕФЕРАТ
ТАҚЫРЫБЫ: Психофизиологияның даму тарихы мен әдістері
ОРЫНДАҒАН: 3 – курс студенті
Сырлыбаева Айгерім
ТЕКСЕРГЕН: Қуаналиева М.
АЛМАТЫ — 2007ж.
ЖОСПАР.
1.Психофизиологияның даму тарихы
2.Психофизиологиялық зерттеудің пәні мен принциптері
3.Психофизиологиялық зерттеулердің әдістері
1.Психофизиологияның даму тарихы.
Психофизиологияның психология ғылымының жеке бөлігі ретінде пайда болуы
неміс психологы В.Вундтың есімімен тығыз байланысты.Ол психологияда
зерттеудің екі бағытын анықтап берді.Біріншісі – физиологиялық
психология,оның обьектісі – қарапайым психикалық процесстер, ал әдісі –
психофизиологиялық эксперимент.Екінші бағыт – халық психологиясы .Бұл
жоғарғы психикалық функциялардың аймағы мәдени – тарихи өнімдерді талдау
әдісімен анықталған – тіл, аңыздар, салт – дәстүрлер, өнер, т.б.
Психофизиология термині Батыста кең таралған. П.Миллер канадтық психолог
Д. Хеббспен бірігіп психофизиология аймағымен жұмыс жасаған.Оның
Физиологиялық психология кітабында ( 1970) мидың функционалдық
ұйымдастырылуы мен құрылу принципі туралы, мотивация мен эмоцияның
физиологиялық механизмдері туралы,мидың өзін — өзі қоздыруы туралы
тәжірибесін, есті, қозғалыс және сенсорлы жүйенің зерттелу нәтижелерін
көрсетті.1973 жылы ол орыс тіліне аударылды.
Ричард Томпсонның ( 1975 ) Физиологиялық психологияға кіріспе деген
кітабы есті және оқыту механизмдерін жүйелі зерттеу жұмыстары арқылы ерекше
белгілі болды.Р. Томпсон кітапқа кіріспеде физиологиялық психологияның
фундаментальді мәселелері – психологтар айналысатын мәселесі екендігін атап
кетті.Бірақ, физиорлогиялық психологияда мінез – құлық және психикалық
құбылыстар негізі биологиялық жүйелер мен процесстерге негізделген.Оның
кітабында мінез – құлық түрлерін, генетикалық және орталық факторларды,
қысқа және ұзақ уақыттағы есті, сөйлеу физиологиясын биологиялық негізде
қарастырды.
АҚШ – та 70 ж . Психофизиологиялық жаңа журнал жарық көрді.Мұнда
психологияға және физиологияға байланысты жұмыстар басылды, ол
психофизиологтар Қауымдастығымен шыққан. Сол уақыттан бастап
психофизиология термині жеке тәртіп ретінде қолдана бастады.
Бірақ психофизиологиялық бағыт тек 1982 жылы маусым айында ресми
статусын алды, сол кезде Монреалда I – ші Халықаралық психофизиологтар
конгресі болды.Мұнда Халықаралық психофизиологиялық ассоцияция құрылды және
психофизиологияның Халықаралық конгресінің бастамасы көрсетілді.
Халықаралық психофизиологтар ассоцияциясы БҰҰ – да көрініс берді.
Ассоцияцияның негізгі мақсаттарының бірі – Халықаралық әріптестікті
дамыту.I – ші конгресте Психофизиологияның Халықаралық журналы
тұжырымдалды.Журналдың басты редакторларының бірі – Н.П. Бехтерев, ол Санкт
– Петербургтың белгілі нейрофизиологы. Е.Н. Соколов редколлегия мүшесі
болды.1983 жылы журналдың I – ші нөмерінде психофизиология пәніне кіріспе
жазылды.
Х. Дельгадо мен Е.Н. Соколовтың тұжырымдамасы адамдардың және
жануарлардың миын суммарлы электрлік белсенділікпен және нейрондық
зерттеудегі теориялық және эксперименталдық тәжірибеге негізделген.Х.
Дельгадо нейробиология орталығын құрумен белгілі ( маймылдардың мінез –
құлқын манипуляциялау бойынша).Онымен жануар миының өсімдікке деген
электромагнитті стимуляциясы және электрлік, химиялық түрде ми
белсенділігімен мінез – құлықты тіркеу телеметрикалық әдісі жасалды. Миға
әсер етудің физиологиялық көрсеткіштерін қабылдау радиосигналдар көмегімен
жүзеге асты.
Е.Н. Соколовтың зерттеулері нейрондық жүйедегі ақпараттарды кодтау
принциптерімен байланысты. Психофизиологиялық зерттеулердің дамуы жануарлар
мен қоса адамдардың нейронды белсенділіктерін тіркеу әдістері негізінде
дамыды. Бұл Х. Дельгадо мен Е.Н. Соколов еңбектерінде дәлелденді.
Қазір психофизиологтардың қызығушылық сферасына сезімнің, қабылдаудың,
естің,оқытудың,мотивация мен эмоцияның , ойлау мен сөйлеудің,сана, мінез –
құлық және психикалық іс — әрекет, жартышарлар қатынасы, функционалдық
жағдайды диагностикалау мен жүйке жүйесінің ақпаратты өңдеу мәселелері
кіреді.
2.Психофизиологиялық зерттеудің пәні мен принциптері.
Жануарлардың және клиникалық тексеруде адамдардың жеке ми
нейрондарының белсенділігін зерттеудегі жетістіктер психофизиологияның
физиологиялық ғана емес, психикалық процесстер мен жағдай, мінез- құлықтың
нейрондық механизмі туралы да ғылым болды. Қазіргі психофизиология нейрон
мен нейрондық жүйелерді зерттеумен де айналысады.
Психофизиологияның нейроғылымдардың бір саласы болуы нейрондық
белсенділікті зерттеу аймағының жетістіктерімен тығыз байланысқан.
20 ғасырда Англияда ( Кембридж ) А. Эдриан басшылығымен күшті
электрофизиологтар мектебі құрылды. Ол ЭЭГ – ның жалпы теориясына
нейрондардың электрлік белсенділігін зерттеу арқылы үлкен үлес қосты . У.
Макк Каллахтың және У. Питстың құрастырған нервтік жүйе теориясы
психофизиологияның дамуына айтарлықтай мағына берді.Оның экспериментальді
негіздері Дж. Летвинмен, Х. Матуранмен Бақаның миына көз не дейді
деген бірлесе отырып жазған еңбектерінде көрсетілген ( 1959).
Зерттеушілермен бірінші нейрондар жүйелерінің ерекше типі бейнеленген
болатын, яғни ол көру стимулдарының кейбір денелік қасиеттерін таңдап
реттеуші.Бұл нейрондарды анықтау үшін олар – жаңа термин детекторды
енгізді. Бақалардың жүйелерінде (сетчатки) олар бірнеше нейрондар –
детектрлер топтарын ашты: қозғалатын бұрыш, шекаралар, т.б.
Детекторлы теорияның дауына Д. Хьюбелдің және Т. Визелдің жұмыстары өте
үлкен ықпалын тигізді.Олар 60 — жылдары нейрондардың функционалды
қасиеттердің сәйкес келуімен нейрондардың бірігуінің – үлкен жартышардағы
нейрондар қыртыстарының ұйымдасуының модульді принциптерін қалыптастырды
( Д. Хьюбел 1990 ).
Детекторлы қасиеттермен нейрондардың ашылуы психофизиологияның
дамуында принциптік мәнінің болуына ықпал болды. Бұл — нейрондар мен
олардың мінез – құлықтың түрлі кезеңдерін жүзеге асыруда функционалды
мінездемелерді зерттеуге бейімдеді. Нейрондардың әртүрлі психикалық
процестермен байланысты түрлі жаңа кластары ашылды.Олардың ішіндегі
сенсорлы нейрондардың ерекше типі – толық бейнені кодтайтын – гностикалық
бірлік.Гностикалық бірлік тұжырымдамасын Ю. Конорский ұсынды.Жоғарғы
жануарлардың нейрондық қыртыс белсенділігін тікелей зерттеу оның
гностикалық нейрондар тұжырымдамасын дәлелдеді. Маймылдардың төменгі жақ
самай қыртыстарында нақты адамдардың беттегі көріністеріне талдай жауап
беретін нейрондар табылды.
Мақсат нейрондары деп аталатын ерекше нейрондар класы бейнеленді.Бұл
нейрондар мақсатты обьектінің көрінуіне талдай зейін бөледі: тамақтың иісі
мен түріне.Мақсатты нейрондар маймылдардың құйрығының ортасында самай
қыртыста,гипоталамуста табылған.А.С. Батуев маймылдағы мақсатты нейрондарды
шүйде және маңдай қыртыстардан тапқан.Тек ашқарақ маймылда мақсатты
нейрондар тамақтың түріне мән береді.
Қояндарда мақсатты қозғалыс нейрондарын В.Б. Швырков бейнелеген.
Олардың белсенділігі тамақты алғанда немесе оны тістегенде жүреді.Бұл
нейрондардың белсенділігі мақсатқа жақындағанда ( оңға, солға) және
жүгіріске салғанда ( екі аяқпен) бақыланады және ол әрқашан нәтижеге
жеткенде тоқтайды. Мақсатты қозғалыс нейрондары қоянның гиппокампасында
моторлы, сенсомоторлы, көру қыртыстарында тіркеліп отырылады.Олар көздеген
мақсатқа жетпесе белсенді болмайды, мысалы, тамақты шайнағанда.
Маймылдардың маңдай және шүйде қыртысында А. С. Батуев моторлы
бағдарлама нейрондарын тапқан. Арнайы қозғалыс актілерін өткізетін
командалық … жалғасы
Психофизиология — Қазақстан Энциклопедиясы
Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет
Психофизиология — психиканы оның нейрофизиологиялық субстратымен бірлікте зерттеуге бағытталған, психология мен нейрофизиологияның тоғысуындағы пәнаралық зерттеулер саласы. 1830 ж. француз философьі Н. Массиас ұсынған бұл бағыт нейрофизиология мен жалпы психология аралығынан орын алады. Бастапқы кезде физиологиялық дәл объективті әдістерге сүйенетін психиканың ауқымды зерттеулерін белгілеу үшін «физиологиялық психология» ұғымымен қатар қолданылады. Психофизиологияның басты мақсаты — нейрофизиологиялық механизмдерді түсіндіру арқылы психикалық құбылыстарды түсіндіру немесе адам организмі қызметін тұтас синтездік тұрғыдан, құрылымдық-мағыналық сыңайдан қарастыру арқылы әрбір психикалық құбылыстың физиологиялық тетігін және әрбір физиологиялық процестін психикалық маңызын айқындау. Қазіргі кезде психофизиологияда дәстүрлі әдістермен (сенсорлық, моторлық, вегетапиялық реакцияларды тіркеу, миды жасанды ширықтыру (стимуляция және миға зақым келу салдарын талдау) қатар электр-физиологиялық әдістер (электрэнцефалография және т.б.), сондай-ақ сараптау мәліметтерін өңдеудің математикалық тәсілдері қолданылады. Психофизиологияның мынандай жеке бағыттары бар: сезім мүшелерінің психофизиологиясы, мотивация психофизиологиясы, эмоция психофизиологиясы және т.б. Әсіресе жеке тұлғалық-психологиялық айырмашылықтардың физиологиялық негіздерін зерттейтін дифференциалдық психофизиологияның маңызы зор. Психофизиология саласындағы зерттеулер зиятты қабілеттің, темпераменттің және т.б. психодиагностикасының дамуына себепші болады. Психофизиологияның жетістіктері клиникалық практикада, психикалық процестердің кибернетикалық үлгілерін құруда, сондай-ақ психологияның қолданбалы салаларында (психогигиенада, эргономикада, спорт психологиясында және т.б.) қолданылады.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref>
Дереккөздер
<references/>
{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:||}}}}
ПӘННІҢ ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ«Психофизиология» ПӘНІ БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ 050503 «Психология» мамандықтарына оқу-әдістемелік кешені Семей2011Алғысөз
Құрастырушы Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің “ Психология” кафедрасының аға оқытушысы Абдуллина Г.К. “__06____” ____09______ 2011ж 2.ҚАРАЛДЫ
Хаттама №_1__»_06»__09_ 2011 жыл Кафедра меңгерушісі:_________ Сатиева Ш.С 2.2.ГФ оқу-әдістемелік бюросының отырысында Хаттама №_1_____”_23_»__09______ 2011 жыл Төрағасы _______Г.Колмогорова
Хаттама № 1____ « 28 »__09____ 2011 жыл Факультет ғылыми кеңесінің төрағасы___________ Б. Атантаева 4. .БЕКІТІЛДІ 4.1.Университеттің оқу-әдістемелік бюросының отырысында мақұлданды және баспаға ұсынылды Хаттама № 1_____ « 30 »___09_____ 2011 жыл
Мазмұны:
Дәріс материалдары № 1- дәріс Тақырыбы: Психофизиология пәніне кіріспе Сұрақтары:
Психофизиология жалпы психология ғылымының саласы. Психофизиология термині 19-шы ғасырдың басында француз философы Н.Массиастың ұсынысымен енгізілді және алғашында нақты физиологиялық әдістерге негізделген психикалық зерттеулерде қолданылды. Психофизиология немесе психикалық физиология психология мен генетикалық физиология ғылымдары негізінде қалыптасқан. Психофизиологияның зерттеу пәні: адамның психикалық әрекеті мен мінез-қылықтарының физиологиялық негізі. Зерттеу объектісі – жеке адам және оның орталық жүйке жүйесі. Орталық жүйке жүйесінің бөлімдеріне: жұлын, артқы ми (сопақша ми мен варолий), ортаңғы ми, мишық, аралық ми(таламус және гипоталамус), алдыңғы ми (қыртысасты ядроларының стриапаллидарлық жүйесі және ми сыңарларының қыртысы) жатады. Пәннің мақсаты: адам психикалық функцияларының нейрондық және физиологиялық механизмдері жайлы қазіргі білімдерді меңгеру. Психофизиологияның басты ерекшелігі – бастапқы теорияның негізі мен тәжірбиелік мәселелерінің шешімін енгізумен тығыз байланыстылығында. Адам миы симметриялы ағза. Алайда олардың әрекеттері әр түрлі болып, әралуан іс- әрекетті меңгереді. Мидың әрекеттік асиметриясы екі жағдайда байланысты: 1) екінші сигналдық жүйенің жүйке орталығында әр түрлі орналасуы; 2) адамның бейімделу ісінде оң қолдың алымды үстемдігі болуы. Ми сыңарларының өзара қатынасы симметрия мен доминанта қасиеттеріне негізделген. Бұрын мидың сол сыңары тіл, ойлау, әрекет- қимылына, кеңістікте дене бағдарланысына жауапты, сондықтан үстемді (доминантты) деп есептеледі. Ал оң сыңары қосалқы ретінде қаралады. Қазіргі кезде әрбір психикалық әрекетті меңгеруде сол немесе оң ми сыңарларының үстемдігі болатындығы анықталды. Мәселен, сол ми сыңарының әрекеті басым адамдар теорияға бейім, сөз қоры мол, оны кеңінен пайдаланғыш, қимылы белсенді, мақсатқа талпынғыш, уақиғаларды болжағыш келеді. Оң ми сыңары нақтылы іс- әрекетке жұмылдырады, ол адам шабан, сөзге сараң, бірақ өте сезімтал және әсерленгіш, меңзей қарауға және еске түсіруге әуес болады. Алайда адамдардың үштен бірінде ми сыңарының жекеленген анық әрекеттік мамандылығы байқалмайды. Маманданған ми сыңарларының арасында өзара тежелу болады [6]. Екі ми сыңары екі түрлі ойлау үрдісін ұйымдастырады. Сол ми сыңары талдау ісіне қатысып, қисынды ойлауды, индукциялық амалды, ал оң ми сыңары нақтылы, бейнелі ойлауды, дедукция амалын басқарады. Сол ми сыңары сөйлеу іс- әрекетін: оны түсіну және құрастыру, сөз символдары мен жұмысты қамтамасыз етеді. Оң ми сыңары кеңістік сигналына жауапты заттарды өру және сипап сезу арқылы таниды. Оған жеткен ақпараттар бір мезгілде және жалпы тәсілмен өңделеді. Оң ми сыңарымен музыкалық қабілеттер байланысты. Ми сыңарларының асcиметриялық ерекшеліктерін көру түйсігінің айырмашылықтарынан байқауға болады. Ми сыңарларының көру түйсігі ажыратуы
Сөйлеу орталығы сол ми сыңарында орналасады. Ол оң қолдың қимыл белсенділігінен қалыптасады. Солақай адамдардың да 70%- де сөйлеу орталығы, оңқай адамдардағыдай сол ми сыңарында, солақай адамдардың тек 15%- де сөйлеу орталығы оң ми сыңарында орналасады. Мидың кейбір әрекеттерге ерекше жауапты болып, белгілі үстемді орталыққа айналуы латерализация деп аталады. Сірә, адамның жоғары жүйке іс- әрекетінің типтік ерекшеліктері қандай ойлау аппаратын иеленетіндігіне байланысты болуы мүмкін. «Көркемпаз» типтер- бірінші сигналдық жүйесі басым адамдар, олардың оң ми сыңары жетік көбінесе бейнелі ойлайды. Ал «ойшыл» типтер- екінші сигналдық жүйесі үстем адамдар. Бұлар сол ми сыңарына тән дерексіз ойлауды иемденеді. Аралық тип екі сигналдық жүйенің әрекеттік теңдесуімен сипатталады, адамдардың көбісі осы типке жатады. Жалпы мидың бір сыңарының басым болуы туа пайда болады, алайда тәрбие мен тәлім де ерекше маңызды орын алады. Сондықтан солақай адамдарды қайта үйрету кезінде, олардың ойлау қабілетінің ширақтығы тоқырап қалуы ықтимал. Сөз жоқ, адамның қалыпты психикалық іс- әрекеті мидың екі сыңарының біріккен жұмысының нәтижесі. Олардың тек бір мезгілдегі жұмысы мен бейнелік және дерексіз ойлау тетіктерін бірлестіру ғана сыртқы әлемнің құбылыстарын жан- жақты (нақтылы және теориялық) қамтиды. Ми сыңарларының өзара қатынасына сыртқы ортаның әр түрлі құбылмалы ықпалдары себепші болады. Сонымен ми сыңарының қарым- қатынасының екі жақты сипаты психикалық іс- әрекетті және әрекет- құлықты тиімді бағытта өзгертуге мүмкіндік туғызады Жүйке жүйесі ми сауытының ішінде орналасқан бас миынан, омыртқа сүйегінің өзегінде орналасқан жұлыннан және торынан тұрады. Жүйке жүйесі өте күрделі құрылған. Оны үлкен қаланың телефон желісімен салыстыруға болады: мысалы ми телефон станциясы, ал мидың дененің әр түрлі мүшелерімен байланыстыратын жүйкелер бұл көптеген желілер десек болады. Телефон желілерінен де, жүйкелерден де электр тоғы өтеді, ал жүйкелер миелин деген ерекше заттан тұратын қабықшамен қапталған, ол да электромдары қапталған оқшаулағыш қабықшаға ұқсас қызметті атқарады. Олардың көмегімен жүйкемен жүретін электр импульстері (серпілістері) көрші жатқан клеткаларға түспей, өздерінің бағытталған жеріне тура жетеді. № 2 дәріс Тақырыбы: Жүйке жүйесінің функционалды анатомиясы Сұрақтары:
Орталық нерв жүйесі әрекетінің негізгі және спецификалық көрінісі – рефлекторлық актылардың орындалуынан яғни рефлекстерден байқалады. Рефлекс дегеніміз — рецепторлар тітіркеніне организмнің нерв жүйесі қатысуында қайтаратын жауап реакциясы. Нерв жүйесі әрекетінің рефлекторлық (латын «шағылыстыру») принципін (XVII ғ. 1648) француз философы әрі натуралисі Р.Декарт ұсынған. Оның түсінігінше, жануарлардың қандай да болмасын қозғалысы іске асу үшін «жануарлар рухы» деп аталатын өте майда, әрі жеңіл орын ауыстыратын бөлшектер мидан шағылысып бір нервтан басқа нервке өтіп, одан әрі оның қуысы арқылы етке жетіп, оны толтырып шар тәрізді пішінге келтіреді яғни ет жиырылады. Бірақ рефлексті ғылыми термин ретінде алғаш қолданып, оған қазіргі кездегі ұғымына түсінік берген (XIX – дың басында) чех физиологі Прохазка болды. Ол тіпті психикалық әрекетті де рефлекторлық принциппен түсіндіруге болады деп есептеді. Ағылшын Маршалл Голл т. б рефлекстер деп тек орталық нерв жүйесінің төменгі бөлімдерінің (жұлынның) қатысуында ғана болатын және кез келген тітіркендіруге жауап ретінде стереотипті түрде іске асатын реакцияларды есептеді. Бұл түсініктің шеңберіне симайтын басқа күрделі, сапалы (нерв жүйесінің қатысуында орындалатын) іс — әрекеттер рефлекстер туралы түсініктерді жинақтай келе, бұрын айтылмаған, жаңа сападағы, жаңа сатыдағы тұжырым жасады. «Ми рефлекстері» деп аталатын еңбегінде ол «Сапалы және сапасыз тіршіліктің (өмірдің) барлық актылары өздерінің пайда болу тәсілі жағынан рефлекстер болып табылады» деп жазды. Сөйтіп ол психикалық әрекеттің де рефлекторлық табиғатын мойындаған. Рефлекс орындалу үшін рефлекторлық доға яғни рефлексті тудыратын қозу өтетін жол керек. Рефлекторлық доға – рефлексті іске асыратын, спецификалық ұйымдасқан және өзара әрекеттесетін нерв элементтерінің комплексі. Мұның синапстар арқылы өзара байланысқан афференттік, орталық және эфференттік бөлімдері бар (22- сурет) Афференттік бөлім тітіргендіргіш әсерін сезіп қабылдайтын туынды – рецептордан басталады. Одан шығатын афференттік нерв талшығы (рецепторлық клетканың өсіндісі) қозуды орталық нерв жүйесіндегі нейрондар мен синапстар комплексі қозуды эфференттік нейрондарға береді. Бұлардан шығатын эфференттік нерв талшықтары оны одан әрі тиісті жұмыс органына (эффекторға) жектізеді. Белгілі бір рефлексті тудыратын тітіркендіргіштер әсерін қабылдайтын рецепторлар жиынтығын рефлекстің рецептивтік алаңы деп атайды. Бірақ, бір рецептивтік алаңнан әр түрлі рефлекстерді алуға болады, сондай – ақ бір рефлексті әр түрлі рецептивтік алаңнан алуға болады. Ең қарапайым рефлекторлық доға екі нейроннан: афференттік және эфференттік нейрондардан түзіледі. Бұларды бір ғана синапс байланыстырады. Сондықтан оны моносинапстық доға деп атайды. Ахилл сіңірі (созылу) рефлексіндегі доға осындай. Бірақ күрделі рефлекстердің барлығында рефлекторлық доғалар көп нейроннан, синапстардан түзіледі. Сондықтан оларды полисинапсты доғалар деп атайды. Бұларда қозу афференттік бөлімнен эфференттік бөлімге жеткенше толып жатқан аралық (қондырма) нейрондардан тұратын жолдан өтуі керек. Доғаның орталық нерв жүйесіндегі бөлімі аса күрделі. Ол жүлынның сегменттері мен де шектеме алады, сондай – ақ мидың әр түрлі бөлімдерін де қамтиды. Осы себептен де афференттік нерв талшығы арқылы түскен импульстер орталық нерв жүйесінде кеңінен тарала алады және қайтарылатын жауап реакцияларын тудыруға да әр түрлі нервтік құрылымдар қатыса алады. Мысалы: күшті ауырту түйсігін тудыратын әсер, орталық нерв жүйесі зақымданбаған болса, тек айтылған түйсікті ғана тудырып қоймайды, сонымен қатар біраз вегетативтік реакциялар байқалады (жүрек қызметі, тыныс алу т.б өзгереді). Осымен қатар бір түрлі рефлекстің (мысалы: ас қорыту сөлдерінің бөлінуі , тыныс алу т.б) орындалуы үшін орталық нерв жүйесінің әр түрлі деңгейлерінде (жұлында, сопақша, ортаңғы, аралық миларда, ми сыңарлары қыртысында) орналасқан нейрондар қатысады. Олай болса жоғарыда берілген рефлекторлық доға туралы ұғымды жалпы әрі қарапайым схема деп түсіну керек. Тітіркендіргіш әсер еткеннен бастап жауап реакциясы туғанға дейінгі уақытты рефлекс уақыты деп атайды. Бұл уақыт рефлекторлық доғаның әр трлі звенолары арқылы қозу өту ұзақтықтарының қосындысынан құралады. Бұлардың ішіндегі ең ұзағы — орталық нерв жүйесі арқылы өту уақыты (синапстық кешігу). Рефлекс орындалу үшін рефлекторлық доғаның барлық бөлімдері анатомиялық та. Физиологиялық зақымданбаған болуы тиіс. Рефлекстерді жіктеу. Организмнің атқаратын рефлекстерінің саны да, түрі де көп. Дегенмен оларды әр түрлі белгілеріне қарай жіктеуге болады. Мәселен, 1) Биологиялық маңызына қарай рефлекстерді коректік, қорғану, жыныстық, бағдарлау т.б деп топтап атайды. 2) Рецепция белгісіне қарай (яғни қай рецептордың тітіркенуінен туатындығына байланысты) экстерорецептивтік (сыртқы рецепторлар тітіркенуінен алынатын), пропрорецептивтік (қаңқа еті, сіңір, буындардағы рецепторлар тітіркенуінен алынатын ) т.б деп бөледі. 3) Орындалатын реакцияның сипатына қарай және оған қатысатын органдарға байланыстырып қозғалу, секреторлық, трофикалық, тамыр, қозғағыш, висцеромоторлық т.б рефлекстерді айырады. 4) Орталық нерв жүйесінің қай бөлімінің міндетті түрде қатысатындығына байланысты да рефлекстерді жіктейді: жұлын рефлекстері — жұлын сегменттеріндегі нейрондар қатысуында орындалады; бульбарлық рефлекстер – сопақша мидың; мезенцефальдық рефлекстер — ортаңғы мидың; диэнцефальдық рефлекстер аралық мидың; кортикальдық рефлекстер — ми қыртысы нейрондарының міндетті түрде қатысуында орындалады. Бұл жерде ескеретін бір жай, орталық нерв жүйесі зақымданбай тұтас тұрғанда оның жоғарғы бөлімдерінің рефлекстеріне төменгі бөлімдер де қатысады; сондай – ақ төменгі бөлімдер (жұлын, сопақша, ортаңғы ми) іске асыратын рефлекстер кезінде қозу импульстері жоғарғы бөлімдерге (аралық ми, қыртыс асты ядролары, ми қыртысы) де жетеді. Сондықтан бұлар да тиісті дәрежеде белгілі бір рефлекстің іске асуына қатысады және осы тұрғыдан қарағанда әрбір рефлексті бүкіл организмнің реакциясы деп қарауға болады. Оның бер жағында қандай да болмасын рефлекс оңаша, басқалармен еш байланыссыз және байқалмайды. Бір орган рефлекстері басқа органдар қызметтерін өзгертеді және керісінше Мысалы: қаңқа еттерінің жиырылуына байланысты болатын қозғалу актыларының барысында барлық дерлік ішкі органдардың қызметтері жанданады. Дегенмен, аталған рефлекстер өздеріне тиісті бөлімдер сау болған жағдайда, басқа бөлімдер қатыспаса да орындала береді. Мәселен, егер кесу арқылы бақаның миын жұлынынан ажыратса біраз уақыт (15-30 минуттай) өтіп, кесу зардабы (шоқ) аяқталған соң, оның аяғының терісіне әлсіз қышқылмен әсер етіп, немесе шымшу арқылы жұлынның өзіне тән балатын рефлекстерді алуға болады. (бүгілу, жазылу, сүрту, аймалау рефлекстері және ахиллес сіңірінен алынатын балтыр етінің жиырылуы – ахиллес рефлексі). Адамда табан терісін тітіркендіруден аяқтың басы, саусақтар рефлекторлық түрде иіледі (табан рефлексі). Тізеден ұрып санның төрт ұшты етінің сіңірін созса рефлекторлық түрде аяқ жазылады (тізе рефлексі). Бұларды да жұлын рефлексіне жатқызады. Сондай – ақ зәр шығару және дефекация (қи тастау) рефлекстері де жұлынның қатысуында жүзеге асады. Ал ему рефлекстері корнеальдық (көздің қасаң қабығына тигенде қабақтың жабылуы) рефлекс, сопақша мидың, қарашық рефлекстері (жарықтан қарашықтың кішіреюі) ортаңғы мидың қатысуында орындалады т, с.с 5) Организмде атқарылатын барлық рефлекстерді шартсыз және шартты деп үлкен екі топқа бөледі. (бұлар туралы жоғары нерв әрекетінің физиологиясында толық айтылады). 6) Рефлекстердің ерекше типіне шеткі органішілік рефлекстерді жатқызуға болады. Бұлардың орындалуы үшін орталық нерв жүйесінің қатысуы міндетті емес. Олар тиісті органның өзіндегі, ерекше метасимпатикалық деп аталатын жүйеге жатқызылатын, интрамуральдық нервтік ганглийлер элементтері түзетін рефлекторлық доға арқылы іске асады. (жүрекшілік шеткі рефлекстер) 7) Қаңқа еттеріне келетін қозғағыш нервтер арқылы іске асатын рефлекстерді сомотикалық деп, ал симпатикалық және парасимпатикалық нервтер арқылы іске асатындарды вегетативтік рефлекстер деп атайды № 3 дәріс Достарыңызбен бөлісу: | ||
Психофизиология — Gpedia, Your Encyclopedia
Психофизиология — психиканы оның нейрофизиологиялық субстратымен бірлікте зерттеуге бағытталған, психология мен нейрофизиологияның тоғысуындағы пәнаралық зерттеулер саласы. 1830 ж. француз философьі Н. Массиас ұсынған бұл бағыт нейрофизиология мен жалпы психология аралығынан орын алады. Бастапқы кезде физиологиялық дәл объективті әдістерге сүйенетін психиканың ауқымды зерттеулерін белгілеу үшін «физиологиялық психология» ұғымымен қатар қолданылады. Психофизиологияның басты мақсаты — нейрофизиологиялық механизмдерді түсіндіру арқылы психикалық құбылыстарды түсіндіру немесе адам организмі қызметін тұтас синтездік тұрғыдан, құрылымдық-мағыналық сыңайдан қарастыру арқылы әрбір психикалық құбылыстың физиологиялық тетігін және әрбір физиологиялық процестін психикалық маңызын айқындау. Қазіргі кезде психофизиологияда дәстүрлі әдістермен (сенсорлық, моторлық, вегетапиялық реакцияларды тіркеу, миды жасанды ширықтыру (стимуляция және миға зақым келу салдарын талдау) қатар электр-физиологиялық әдістер (электрэнцефалография және т.б.), сондай-ақ сараптау мәліметтерін өңдеудің математикалық тәсілдері қолданылады. Психофизиологияның мынандай жеке бағыттары бар: сезім мүшелерінің психофизиологиясы, мотивация психофизиологиясы, эмоция психофизиологиясы және т.б. Әсіресе жеке тұлғалық-психологиялық айырмашылықтардың физиологиялық негіздерін зерттейтін дифференциалдық психофизиологияның маңызы зор. Психофизиология саласындағы зерттеулер зиятты қабілеттің, темпераменттің және т.б. психодиагностикасының дамуына себепші болады. Психофизиологияның жетістіктері клиникалық практикада, психикалық процестердің кибернетикалық үлгілерін құруда, сондай-ақ психологияның қолданбалы салаларында (психогигиенада, эргономикада, спорт психологиясында және т.б.) қолданылады.[1]
Дереккөздер
- ↑ Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6
Психофизиология — Википедия
Материал из Википедии — свободной энциклопедии
Психофизиология — область междисциплинарных исследований на стыке психологии и нейрофизиологии. Изучает психику в единстве с ее нейрофизиологическим субстратом — рассматривает соотношение мозга и психики, роль биологических факторов, в том числе свойств нервной системы, в выполнении деятельности психической. В сущности, познание функций структур головного мозга и нервной системы только начинается. Первоначально термин использовался наряду с понятием «физиологическая психология» для обозначения широкого круга исследований психики, опиравшихся на точные объективные физиологические методы.
Психофизиология изучает также физиологические и биохимические изменения, происходящие в нервной системе. Она пытается установить их связь с различными аспектами активности: функционированием памяти, регуляцией эмоций, сном и сновидениями. Методы исследований весьма разнообразны — от вживления в мозг электродов до использования специальных приборов для регистрации физиологических проявлений.
В этих исследованиях выяснена важнейшая роль «примитивных» мозговых структур, наличных у животных и человека, служащих центрами эмоциональных процессов, проявления инстинктов, сна и пр.
Главная задача психофизиологии — причинное объяснение явлений психических путем раскрытия лежащих в их основе нейрофизиологических механизмов. Успехи современной психофизиологии связаны с тем, что наряду с традиционными методами — регистрацией сенсорных, моторных, вегетативных реакций, анализом последствий повреждения и стимуляции головного мозга — в исследованиях широко распространились электрофизиологические методы — энцефалография и прочие, а также математические способы обработки экспериментальных данных.
В рамках психофизиологии выделяются отдельные направления, связанные с разработкой особенно важных проблем:
- психофизиология сенсорная — психофизиология органов чувств, ощущений и восприятий;
- психофизиология организации движений;
- психофизиология активности;
- психофизиология действий произвольных;
- психофизиология внимания, памяти и обучения;
- психофизиология речи и мышления;
- психофизиология мотивации и эмоций;
- психофизиология сна, психофизиология стресса;
- психофизиология функциональных состояний и пр.
Особое направление являет психофизиология дифференциальная, изучающая физиологические основы различий индивидуально-психологических.
Достижения психофизиологии широко применяются в клинической практике, в построении кибернетических моделей психофизиологических процессов, а также в таких прикладных областях психофизиологии, как психофизиология труда, психофизиология спорта и пр.
В отличие от многих западных исследований, не преодолевших принцип психофизического дуализма (проблема психофизическая) и ограничивающихся установлением корреляций между определёнными психологическими и физиологическими параметрами, отечественная психофизиология рассматривала психическое как продукт деятельности головного мозга.[1]
См. также
Примечания
- ↑ Мещеряков, Б.Г. Большой психологический словарь [Текст] / Б.Г. Мещеряков, В.П. Зинченко. — М: Прайм-Еврознак, 2007. — 632 с. .
Литература
- Марютина Т. М., Ермолаев О. Ю. Введение в психофизиологию. — М., 2004. — 400 с.
- Данилова Н. Н. Психофизиология. — М., 2004. — 368 с.
- Александров Ю. И. Основы психофизиологии. — М., 1997. — 349 с.
- Маруненко І. М. Психофізіологія. — Київ., 2015 — 406 с.
Психофизиология: исследования, меры и примеры
- Продукт
- Программное обеспечение iMotions
- Платформа iMotions
- Новые функции и выпуск 8.1
- Survey Tool
- API
- Ценообразование
-
- Biosensors Отслеживание взгляда: на основе экрана
- Отслеживание взгляда: очки
- Отслеживание взгляда: VR
- Программное обеспечение iMotions
- FEA — Анализ выражения лица
- EDA — Электродермальная активность (GSR)
- EEG — Электроэнцефалография
- ЭКГ — Электрокардиография
- ЭМГ — Электромиография
- Обзор услуг
- Внедрение
- Академия iMotions
- Семинары и обучение
- Консультационные услуги
- Справочный центр
- Академия
- Психология
- Когнитивные процессы
- Эмоции / принятие решений
- Информатика
02
- Данные Машинные науки
- Данные Emotion AI
- Медицинские исследования
- Психиатрия
- VR-терапия
- Данные Машинные науки
- Психология
- Образование
.
Psychofizjologia — Wikipedia, wolna encyklopedia
Psychofizjologia — dział nauki z pogranicza Psyology i fizjologii, zajmujący się wzajemnym związkiezkiezkijzn. Описание на wzajemną zależność emocji, zmian świadomości, sposobów zachowania z funkcjonowaniem mózgu, układu krążenia, oddychania, motoryki i układu гормонального.
Dziedziny Psychofizjologii wydziela się pod względem tematów badania, głównych Psyologicznych systemów funkcjonowania oraz obszarów zastosowania.Do głównych tematów należą emocje oraz reakcje na stres, zmiany świadomości, napięcie, odprężenie i sen. Psychologia kognitywna bada, w jaki sposób przerabiane są informacje w przypadku bodźców zmysłowych lub w przypadku zadań kognitywnych. Psychofizjologia ma także wkład w badania dziedzin takich jak Psychiatria i Psychologia.
Pojęcie Psychofizjologii wykształciło się pod wpływem niemieckiego психиатрия Christiana Friedricha Nasse (1778-1851) i pod względem historycznym ma związek z używanym w ówciemachiesof.Невролог и психиатра Ганс Бергер (1873–1941), кто знает, что такое пионьера электроэнцефалографии подкресла, в психофизиологии ходзи или методе изучения психологии и психиатрии. Historia rozwoju psychoofizjologii, неврологии и биопсихологии z pogranicza rónych dziedzin odzwierciedla polemikę, która miała miejsce w XIX w. między Psychiatrami, somatykami w zakresie mental i Psychiatrii i która trwa do dziś. Istnieje wiele filozoficznych teorii na temat tego, czy świadomość i funkcjonowanie mózgu mogą na siebie wzajemne oddziaływać, czy chodzi o dwie strony tych samych Психофизические операции, czy świadomość i funkcjonowanie mózgu mog na siebie wzajemne oddziaływać, czy chodzi o dwie strony tych samych Psychofizóziezózózóníczóznych.
Od połowy XIX wieku można już obrazować podczas emocji i zadań myślowych puls, oddech, wcześniej także ciśnienie, aktywność serca (przy pomocyć elektrokardikrozykomóramóraz. Jednoczesna rejestracja rónych mentalicznych zmian jest typowa dla tej dyscypliny badań. Psychofizjologię można postrzegać jako część nauk o funkcjonowaniu systemu nerwowego oraz jedną z podstawowych dyscyplin medycynybeshawioralnej, terapii behavior behaviorwioralnych, Psyologii pracyan ich zastosarnych.
Pobudzenie fizjologiczne i reaktywność [edytuj | эдитуй код]
Pobudzenie i indywidualna reaktywność należą do głównych pojęć psychoofizjologii. Pojęcie nadrzędne pobudzenie obejmuje m.in. emocje, podniecenie, napięcie, rozluźnienie. Podczas reakcji na bodziec lub podczas stanu strachu objawia się najczęściej wyraźna reakcja cielesna w porównaniu do fazy speakoju. W badaniach psychoofizjologicznych opisano typowe schematy reakcji. Należą сделать нич wzrost obiektywnego napięcia, wzrost częstotliwości bicia Serca, ciśnienia krwi, przyśpieszony Oddech, reakcja Pocenia się Elektryczna zdolność przewodzenia ciała (aktywność elektrodermalna), napięcie mięśni, жак także wzrost wydzielania pewnych hormonów takich, жак Adrenalina, норадреналина, kortyzol, Hormon wzrostu .W przeciwieństwie do tych reakcji obniża się dopływ krwi i temperatura ciała. Poza tym zmieniają się wartości elektroencefalografu i wartościmunologiczne. Ta reakcja jest celowa z punktu widzenia biologicznego, ponieważ przygotowuje organm do ataku lub ucieczki. Pod względem reakcji istnieje pewna rónorodność, ponieważ u niektórych silniej podnosi się ciśnienie krwi, u innych silniej napinają się mięśnie. Mianem reaktywności określa się trwającą jakiś czas reakcję danej osoby na bodziec lub obciążenie regularnie poprzez silniejsze lub słabsze pobudzenie.
Dziedzina psychoofizjologii emocji jest stosunkowo dobrze rozwinięta. Istnieje Wiele danych на temat związku procesów emocjonalnych (пр. Sześciu podstawowych emocji Ekmana WG) ге wskaźnikami psychofizjologicznymi я można wyróżnić charakterystyczne wzorce aktywności fizjologicznej (Akcja Serca, aktywność mięśni mimicznych, reakcja elektrodermalna I INNE) DLA różnych emocji. Wiąże się to z tym, e w umyśle zaprogramowane są neurobiologiczne programy dla podstawowych emocji. Programy te uwidaczniają się na przykład w formie stałych i mierzalnych wzorców napięcia mięśni mimicznych twarzy podczas odczuwania rónych stanów emocjonalnych. [1]
Poza indywidualną morfologiczną budową ciała istnieje także relatywnie przedłużony biochemiczny i wewnątrzwydzielniczy indywidualizm ludzki, który wraz z wromidzonalzłoj Już w antyku w ramach nauki o czterech sokach ciała poszukiwano biologicznej podstawy pewnych cech charakteru lub temperamentu. W późniejszym okresie doszukiwano się związku określonych grup krwi i гормонув з budową ciała, ale do dziś nie zostały one całkowicie udowodnione.Jednakże badania te są kontynuowane z uwagi na przekonanie, że konstytucja i temperament muszą mieć wspólną podstawę w mózgu lub związek z materiałem genetycznym. Duży wpływ na Psychoofizjologię odegrał brytyjski психолог Ганс Юрген Айзенк. Twierdził on, że cechy osobowości, emocjonalność mają biologiczną postawę w reaktywności wegetatywno-wewnątrzwydzielniczej oraz introwersja i ekstrawersja w różnorodnej centralwości pobudnej. Neurobiologiczne и Immunologiczne badania z perspektywy teorii osobowości Eysencka ukazuj skomplikowany obraz zarówno poprzez pozytywne, jak i negatywne rezultaty badań.
W wielu obszarach koncepty i metody mentalofizjologii okazały się owocne zarówno teoretycznie jak i praktycznie. W miejscu pracy należy ująć zarówno cielesne, mentalne jak i emocjonalne aspekty w celu poprawy przebiegów processów pracy, regulowania przerw i formowania pracy. Chroniczne przeciążenie może także stać się jedną z przyczyn zaburzeń chorobowych m.in. wysokiego ciśnienia i może mieć negatywny wpływ na wiele innych chorób. W Psyologii klinicznej i Psychiatrii Perspektywa Psychoofizjologiczna pomaga w opracowaniu dokładnych modeli objaśnień, przykładowo zaburzeń lekowych, zaburzeń somatoformicznych, pogranicznych obowiójt
W terapiachbeshawioralnych stosowane są metody psychoofizjologii, aby uchwycić postępy w leczeniu. W praktyce dalece rozpowszechnione są także ośrodki snu, które wykorzystują psychoofizjologiczne metody do diagnostyki zaburzeń snu. W dyscyplinach terapeutycznych zachowały się także mentalofizjologiczne techniki relaksacji.
Duże praktyczne znaczenie w diagnostyce i regularnym nadzorowaniu funkcji ciała i симптомов ма мониторинг амбулаторный w celu ujęcia krytycznych zmian w ryzykownych przypadkach.Dzięki niemu można dopasować odpowiednią dawkę leku i rozpoznać postępy w leczeniu. 24-годичный мониторинг ЭКГ и ciśnienia krwi są nieodzownymi rutynowymi metodami, które w przekonujący sposób odbijają bezpośrednio reaktywność.
Coraz częściej mentalofizjologia znajduje zastosowanie praktyczne w psychoterapii. Zauważono zwiększenie skutku terapeutycznego poprzez połczenie metody fizjologicznej z Psyologiczną (metoda neurotranslacyjna). Stąd też EEG Biofeedback jest urządzeniem, które jest wykorzystywane do treningów psychoterapeutycznych, które mają na celu opanowanie niektórych reakcji wyuczonych — np.nadmierne emocjonowanie się. Wykorzystuje się ten Mechanizm podczas pracy z klientami depresyjnymi, przy anoreksji, bulimii, fobii, natręctwach, uzależnieniach, ADHD, stresie, bezsenności, nerwicach, zaburzeniach osobowości. Биологическая обратная связь EEG jest również wykorzystywany do poprawy pamięci, koncentracji, jak również do nauczenia się łatwiejszego wchodzenia w stan odprężenia i relaksu. Efekt, który zauważono podczas stosowania metody neurotranslacyjnej, to zmiana zapisu w pamięci, ale i w zachowaniu człowieka.Stąd też osoba trenowana szybciej zauważa, że zaczyna mieć wpływ na swoje ciało i podświadomość, co przeciwdziała przedwczesnemu porzuceniu terapii i daje możlivośia dop.
W przypadku najczęstszych badań psychosomatycznych stosuje się wyłącznie metody nieinwazyjne. Należą do nich: Elektroencefalogram, elektrokardiogram, pomiary ciśnienia krwi, oddechu, temperatury и т.д. Określenie innych wskaźników гормональные и иммунологические wymaga pobrania próbek krwi.Dzięki niektórym nowym ocenom ambulatoryjnym i monitoringowi opracowano nowe założenia badawcze.
- Манфред Амеланг, Дитер Бартуссек, Герхард Штеммлер и Дирк Хагеманн (Hg.): Differentielle Psychologie und Persönlichkeitsforschung, Штутгарт: Kohlhammer 6. Aufl. 2006, ISBN 3-17-018640-X
- Ричард В. Бэкс и Вольфрам Бусейн (Hg.): Инженерная психофизиология, Махва, штат Нью-Джерси: Лоуренс Эрлбаум, 2000, ISBN 0-8058-2452-9
- Ганс Бергер: Психофизиология, Йена: Фишер 1921.
- Джон Т. Качиоппо, Луи Г. Тассинарий и Гэри Г. Бернсон (Hg.): Справочник по психофизиологии, Кембридж: Издательство Кембриджского университета, 3-е изд. 2007. ISBN 978-0-521-84471-0
- Ulrike Ehlert (Hg.): Verhaltensmedizin, Берлин: Springer 2003, ISBN 3-540-42929-8
- Йохен Фаренберг (1995): Biopsychologische Unterschiede. В: Manfred Amelang (Hg.), Verhaltens- und Leistungsunterschiede, Enzyklopädie der Psychologie.
- Differentielle Psychologie und Persönlichkeitsforschung, Band 2 (S.139-193). Геттинген: Hogrefe 1995, ISBN 3-8017-0528-5
- Jochen Fahrenberg und Michael Myrtek: Psychophysiologie in Labor, Klinik und Alltag, Франкфурт-на-Майне: Питер Ланг 2005, ISBN 3-631-54229-1
- Йохен Фаренберг и Франк Х. Вильгельм: Psychophysiologie und Verhaltenstherapie. В: Jürgen Margraf und Silvia Schneider (Hg.). Lehrbuch der Verhaltenstherapie, Берлин: Springer 3. Aufl. 2007, ISBN 3-540-66439-4
- Jürgen Hennig und Petra Netter (Hg.): Biopsychologische Grundlagen der Persönlichkeit, München: Elsevier 2005, ISBN 3-8274-0488-6
- Майкл Миртек: Gesunde Kranke — kranke Gesunde: Psychophysiologie des Krankheitsverhaltens.Берн: Huber 1998, I ISBN 3-456-82992-2
- Майкл Миртек: Сердце и эмоции. Амбулаторные мониторинговые исследования в повседневной жизни, Кембридж, Массачусетс: Hogrefe & Huber Publishers 2004, ISBN 0-88937-286-1
- Христиан Фридрих Нассе: Grundzüge der Lehre von dem Verhältnis zwischen Seele und Leib in Gesundheit und Krankheit. Zeitschrift für mentalische Ärzte, 1822, Band 5, Heft 1, 1-35.
- Франк Рёслер (Hg.): Ergebnisse und Anwendungen der Psychophysiologie, Enzyklopädie der Psychologie, Biologische Psychologie, Band 5.Геттинген: Hogrefe 1998, ISBN 3-8017-0545-5
- Франк Реслер (Hg.): Grundlagen und Methoden der Psychophysiologie, Enzyklopädie der Psychologie, Serie Biologische Psychologie, Band 4. Göttingen: Hogrefe 2001, ISBN 3-8017-0551-X
- Rainer Schandry: Biologische Psychologie, Weinheim: Beltz PVU 2. Aufl. 2006, ISBN 978-3-621-27590-3
- Райнер Шандри. Lehrbuch der Psychophysiologie, Weinheim: Psychologie-Verlags-Union 2. Aufl. 1998, ISBN 3-621-27416-2
- Герхард Фоссель и Хайнц Циммер: Психофизиология.Кёльн: Кольхаммер 1998, ISBN 3-17-012622-9
.